Historia
Kruszyna – miejscowość wzmiankowana w źródłach pisanych w roku 1337 jako własność rodu Czapla herbu Okrza, najpierw Sieciecha – kasztelana wieluńskiego, później Śtogniewa. W XV wieku Kruszyna należała do Koniecpolskich. We władaniu tej rodziny pozostała do 1621r. Wtedy to Samuel Koniecpolski, wspólnie z bratem Aleksandrem sprzedali Kruszynę Kacprowi Denhoffowi, skoligaconemu poprzez małżeństwo z Koniecpolskimi. On to właśnie był inicjatorem budowy okazałego zespołu pałacowego. Prace przy budowie rozpoczęto w połowie lat 20-tych XVII wieku, a ukończono w 1630r. Legenda przypisuje założenie Kruszyny Denhoffowi, a impulsem tego aktu miało być niefortunne spotkanie z rannym dzikiem.
Według legendy na terenach gdzie dziś leży Kruszyna rozciągały się olbrzymie lasy. Kacper Denhoff pełniący służbę na dworze króla Zygmunta III zaproszony został tu na polowanie zorganizowane przez hetmana Koniecpolskiego. W czasie łowów zapędził się za olbrzymim dzikiem oddalając się od towarzyszy. Dopędził zwierza i zranił go. Rozjuszony dzik rzucił się na niego i niefortunny myśliwy ratować się musiał ucieczką na najbliższe drzewo, a raczej potężny krzew kruszyny. Łowy mimo wszystko zakończyły sie pomyślnie, zaś Denhoff po wyjściu cało z opresji, w miejscu swego ocalenie wybudował kościół, a następnie przeniósł tu swoją siedzibę co dało początek wsi.
Mieszkańcy Kruszyny i okolicznych wiosek z pokolenia na pokolenie przekazują sobie legendę, która w nieco inny sposób mówi o dziejach wsi, a jednocześnie wyjaśnia pochodzenie jej nazwy. Zastanawiającym jest fakt, że legenda ta jest wyjątkowo żywą i uważana przez wszystkich za prawdziwą historię. Zasłyszane współcześnie wersje nie odbiegają nawet szczegółami od wersji spisanej na początku naszego stulecia.
Władający Kruszyną Stanisław Denhoff miał jednego syna, którego znana z intryg królowa postanowiła ożenić ze swoją kuzynką. Mariaż ten był po myśli dumnego magnata, ale syn zakochany w Barbarze Szafraniec, córce dzierżawcy pobliskich Bogusławic nie chciał o nim słyszeć. Kiedy nie skutkowały ojcowskie prośby, rozkazy, a nawet groźba wydziedziczenia uznano, że Barbara czarami usidliła młodego Denhoffa.
Wykorzystując nieobecność syna, stary Denhoff, kazał spalić dworek Szafrańca, wraz z uwięzioną w nim całą rodziną. Łunę pożaru dostrzegł przebywający z wizytą w sąsiedztwie syn, który konno popędził do ukochanej. W drodze spotkał powracających dworzan, którzy opowiedzieli mu o śmierci Barbary. Zrozpaczony młodzieniec zastrzelił się w miejscu gdzie doszła go tragiczna wieść. Stary Denhoff miejsce śmierci jedynego syna uwieńczył kolumną, stojącą do dziś pomiędzy Kruszyną a Borownem. Sam zaś trapiony wyrzutami sumienia, usunął się od świata i resztę swych dni spędził samotnie, w pustelni na ten cel zbudowanej w głębi pałacowego parku.
Parafia w Kruszynie wzmiankowana w 1415 r., została erygowana zapewne w 2. poł. XIV wieku. Pierwotny kościół parafialny p.w. św. Macieja Apostoła był wymieniony w 1521 roku. Wiadomo, że w 1634 r. był to kościół drewniany, rozplanowany in modum crucis. Obecny kościół murowany powstał w 2. poł. XVII w. z fundacji Anny Eufemii z Radziwiłłów Denhoffowej, starościny wieluńskiej i radomszczańskiej. Budowa rozpoczęła się prawdopodobnie w 1661 roku. W pierwszej kolejności powstało prezbiterium, dokończone po śmierci fundatorki przez opata jędrzejowskiego Aleksandra Denhoffa. Budowę kontynuował syn fundatorki Zygmunt Wiktor Denhoff, późniejszy podkomorzy wieluński i podskarbi nadworny litewski. Do 1683 r. wzniesiono nawę i chór. W tym czasie wnętrze wyposażono w sześć ołtarzy w nawie. Budowa kościoła została ukończona w latach 90. XVII w. (w 1694 r. założono sklepienie i dach) przez Zygmunta Wiktora Denhoffa oraz wdowę po nim Joannę Teresę z Brzostowskich. W 1696 r. kościół konsekrował biskup przemyski i kanclerz wielki koronny Jerzy Albrecht Denhoff. Równocześnie wokół kościoła powstało murowane ogrodzenie wraz z bramą i dzwonnicą. W 1874 r., przy udziale księcia Eugeniusza Lubomirskiego, ówczesnego właściciela Kruszyny, przebudowano górne kondygnacje wież, które zapewne wówczas podwyższono, a niewielkie, baniaste hełmy zastąpiono wysokimi, bezstylowymi. Wnętrze kościoła było odnawiane w 1877 roku. W 1914 r. przeprowadzono remont tynków zewnętrznych (data wykonana w tynku, we fryzie od strony pn.-wsch.). W 1927 r. wykonano restaurację dzwonnicy i muru wokół kościoła. W latach 1919-1932 proboszczem parafii w Kruszynie był ks. Bonawentura Metler - astronom, naukowiec i podróżnik. Po wojnie kościół był kilkakrotnie remontowany, wykonanom.in.: remont dachu, pokrycie blachą miedzianą, elektryfikację, tynkowanie, malowanie. W latach 2011-2012 przeprowadzono prace remontowo-konserwatorskie przy elewacjach kościoła wraz z murem ogrodzeniowym, dzwonnicą i budynkiem bramnym.